Günlük yazılarda dikkatimi çeken çok önemli bir hata “dahi” anlamına gelen “de” bağlacının ayrı yazılmaması. Hadi Televole programlarında yanlış yazıyorlar diyordum; geçen gün TRT’nin de bu konuda hata yaptığına şahit olunca yapacak çok şey yokmuş hissine kapıldım, fakat yine de savaşmak gerektiğini düşünüyorum.
Eğer de’nin ayrı yazılıp yazılmayacağına karar vermekte zorlanıyorsanız, çoğunlukla doğru sonuç veren şu basit testi yapabilirsiniz:
Söz konusu de veya da eki cümleden çıkarın, geriye kalan cümlenin o haliyle anlamlı olup olmadığına bakın. Kalan cümle anlam ifade ediyorsa “de” veya “da” ayrı yazılmalıdır. Eğer anlam ifade etmiyorsa bitişik yazılır.
Örneğin:
“Kalemin bende kaldı.” Eğer bu cümledeki “de” ekini kaldırırsak, “Kalemin ben kaldı” anlamsız bir cümledir. O zaman “de” bitişik yazılacaktır.
“Sinemaya ben de gitmek istiyorum.” Bu cümledeki “de” sözcüğünü kaldırırsak cümle
“Sinemaya ben gitmek istiyorum” şekline dönüşür ve anlamı bozulmaz. Bu nedenle bu cümledeki “de” ayrı yazılmalıdır.
Bir başka örnek olarak “Odada da rahat durmuyorsun.” cümlesini inceleyebiliriz. İlk da ismin de hali (yani içinde manasında) için kullanılırken, ikinci da dahi anlamında kullanılmaktadır. Odada rahat durmayan kişi kimse daha önce başka bir yerdeyken de rahat durmamıştır.
Bir de bu “de” bağlacının “ta” veya “te” diye yazılması şeklinde hatalı bir kullanım vardır.
“de” eki olsa olsa Büyük Ünlü Uyumu Kuralı çerçevesinde “da” olur ama hiçbir zaman “te” veya “ta” olmaz.
Yani;
“Barış ta geliyormuş.” ya da “Sevinç te gidiyormuş” şeklindeki kullanımlar YANLIŞTIR. DOĞRUSU “Barış da geliyormuş” ve “Sevinç de gidiyormuş” şeklinde olmalıdır.
Ayrıca veya anlamına gelen “ya da” bağlacındaki “da” da ayrı yazılır.
“Dahi” anlamına gelen “de” sözcüğünün ayrı yazılması hakkında aşağıdaki diyalog dikkatlerinize sunulur:
- Tanıştırayım. Bu da Buda!
- Benim adım da Göz de!
- Siz galiba yanlış yapmamak için tüm “de” eklerini ayrı yazıyorsunuz, değil mi?
- Dâhi anlamına gelen de, da ayrı yazılmaz mı? Mesela “Leonardo da Vinci” derken…
- Hımmm!
Rahatça anlaşılacağı üzere dahi ile dâhi sözcüklerini yazım sırasında birbirinden ayıran “^” (şapka) kullanımıdır. Türk Dil Kurumu bir zamanlar “^” kullanımını kaldırmışken bir süreden beri tekrar kullanılması gerektiğine karar vermiştir. Bu konuyu başka bir yazımızda ayrıca incelemek istiyorum.
Hepinizi bu konuda duyarlılık göstermeye davet ediyorum. Lütfen çevrenizde “dahi” anlamına gelen “de” bağlacını bitişik yazanlar varsa uyarın. Bu konuda göstereceğiniz duyarlılık Türkçe’ye verdiğiniz önemi ve değeri doğrudan yansıtacaktır. Unutmayalım ki iletişimimizi sağlayan en önemli unsur olan dilimizi kaybettikçe, doğru düşünme yeteneğimizi de kaybediyor, böylece yabancı unsurların boyunduruğuna bir daha çıkmamak üzere giriyoruz.
Sümerler çevrelerindeki site devletleri ele geçirmek için uzun vadeli planlar yaparlarmış ve işe o devletlerde konuşulan dili bozmakla başlarlarmış; gerisi de çorap söküğü gibi gelirmiş. Atalarımızdan öğreneceklerimiz olsa gerek, değil mi?
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder